„Retoryka i kultura”. Słowo, wspólnota, tradycja

Jubileuszowa, XX konferencja PTR „Retoryka i Kultura” była nie tylko kolejną odsłoną cyklicznego spotkania badaczy słowa, lecz także świadomym gestem celebracji – zarówno okrągłej edycji, jak i XXV rocznicy istnienia naszego towarzystwa. Wybór tematyki, która łączy klasyczne fundamenty retoryki z najnowszymi wyzwaniami kultury komunikowania, pozwolił podkreślić to, co w retoryce najcenniejsze: zdolność przenoszenia tradycji w przyszłość. Oddając hołd historii, jednocześnie otworzyliśmy przestrzeń dla teraźniejszości – retoryki mierzącej się ze współczesnymi wyzwaniami kultury słowa, retoryki współtworzącej rozwój kultury komunikacji, a w czasach przyspieszeń i kryzysów pełniącej rolę narzędzia mediacji, namysłu i dialogu.

Sesje otwierające pokazały, że współczesna kultura słowa wymaga szczególnej uważności: troski o znaczenie, odpowiedzialności za wypowiedź, subtelności w odczytywaniu kontekstu. Wskazywano, że rozwój kultury komunikacji retorycznej jest możliwy tylko wtedy, gdy pielęgnujemy świadome praktyki argumentacji, uczymy się analizy dyskursu i dbamy o etos – zarówno własny, jak i wspólnotowy. W tej perspektywie troska o komunikację staje się troską o jakość dialogu, a tym samym o kondycję demokracji. W kolejnych wystąpieniach rozbrzmiewała różnorodność tematów, które złożyły się na intelektualny pejzaż jubileuszowej edycji. Sesja „Retoryka i konwencje kulturowe” przypomniała, że każde społeczeństwo nieustannie negocjuje reguły ekspresji i rozumienia; refleksje nad kulturą dyskursu publicznego kierowały uwagę na kondycję rozmowy obywatelskiej – jej formaty, napięcia i możliwości odnowy. Z kolei analizy retoryki w dyskursie dokumentalnym i literackim odsłaniały, jak słowo kształtuje świadectwo i wyobraźnię, podczas gdy refleksje nad retoryką komunikacji publicznej i prezydenckiej podkreślały performatywny wymiar odpowiedzialności i władzy. Sesja poświęcona wymiarowi prywatnemu i publicznemu języka ukazała, jak intymne sposoby mówienia splatają się z językiem debaty publicznej, a wątek retoryki powagi i humoru po raz kolejny dowiódł, że ars dicendi obejmuje zarówno patos, jak i błyskotliwą lekkość – bez której żadna wspólnota nie oddycha pełnią życia.

Konferencja stała się przestrzenią żywej, a zarazem pouczającej wymiany argumentów. Dyskusje prowadzone z retoryczną uważnością przypominały, że najcenniejszy spór to ten, który nie rozbija wspólnoty, lecz ją wzmacnia. Szczególnym potwierdzeniem tej zasady była debata pokazowa pod hasłem: „Znajomość łaciny powinna być obowiązkowym elementem kształcenia akademickiego w naukach humanistycznych”. Wystąpienia, kontrastujące ethos tradycji z pragmatyzmem współczesności, unaoczniły, jak wielką wartością jest sztuka przekonywania oparta na szacunku, precyzji i stylu – i jak wymagająca, a zarazem inspirująca pozostaje jej praktyka.

Najbardziej wyjątkowym elementem tej jubileuszowej edycji było jednak spotkanie uczestników jako wspólnoty, skoncentrowane wokół „Pamiętnika retorycznego”: kroniki naszej wspólnej przeszłości, o której rozmawialiśmy gronem założycielskim PTR. Wzajemne wpisy do pamiętnika – refleksje, żarty, cytaty, szkice, anegdoty z kuluarów – stworzyły wielobarwny zapis relacji, przyjaźni i chwil, które budują środowiskowy ethos. „Pamiętnik retoryczny” stanowi przypomnienie, że retoryka nie jest jedynie metodą badawczą, lecz kulturą obecności: bycia słyszanym i słuchającym, mówiącym i współobecnym. Tegoroczna konferencja była więc celebracją wartości, które nas określają, i zarazem deliberacją nad przyszłością naszych badań. Pokazała, że retoryka – sztuka słowa świadomego – nadal inspiruje, uczy i poszerza horyzonty. Wychodzimy z niej silniejsi: bogatsi o nowe idee, żywe rozmowy, odnowione przyjaźnie i przekonanie, że tworzymy tradycję, która ma sens i ma przyszłość.

XX Konferencja Polskiego Towarzystwa Retorycznego „Retoryka i kultura” została zorganizowana we współpracy z Wydziałem Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego, z grupą badawczą Ret-Net: Languages and Rhetorical Cultures przy WN UW oraz z Pro Rhetorica – Interdyscyplinarnym Centrum Retoryki Stosowanej przy IBL PAN w dniach 20-21 listopada 2025 na Uniwersytecie Warszawskim oraz Instytucie Badań Literackich PAN.